De Zeeuwse economie van diverse kanten belicht

Jaarlijks delen Zeeuwse experts tijdens het Executive diner van Zeeland Business hun visie op de economische ontwikkelingen in Zeeland. Dit keer deden ze dat in het prachtige Hotel de Timmerfabriek in Vlissingen.

We begonnen met een terugblik op 2023. De algemene tendens: het was maar net in welke branche je actief was, of je de wind mee had. “De non-food retailsector had het zwaar en vooral ook de horeca”, begint Arjen van de Velde, directeur Rabobank Zuidwest-Nederland. “Die branche had met name last van de krappe arbeidsmarkt.”

Marloes de Haze, eigenaar van werving- en selectiebureau HB17 Werkt, recruitmentbureau gegarandeerdpersoneel.nl en kindermodezaak Stylo23 was tot vorig jaar ook eigenaar van Flexbaas.nl en Horecabaas.nl. Ze herkent wat Arjen schetst. “Veel horecapersoneel trok tijdens corona weg en kwam niet meer terug. Het is hard werken in de horeca en werknemers zijn niet meer bereid dit tegen minimumloon te doen.”

Arbeidsmigratie

Ook andere sectoren hadden last van de krappe arbeidsmarkt. Ondernemer Jim Goedhart, voorzitter ZeeuwseVacaturebank.nl, ziet dat dit een rem vormt op de Zeeuwse economie: “Dat was al zo en is nog niet veranderd, deels doordat Zeeuwse bedrijven zich lang niet altijd flexibel genoeg opstellen en nog te weinig doen om zich te profileren. Men denkt dat de ergste krapte achter de rug is, dat het wel minder wordt, maar de vergrijzing en leeftijdsopbouw in Zeeland voorspellen juist een tsunami aan vacatures. Ik denk dat te veel Zeeuwse werkgevers dit nog niet beseffen. Ze moeten echt meer gaan doen om mensen aan te trekken, ook van buiten Zeeland, al is het uit het buitenland.”

Armando Hermes, registeraccountant en partner bij Baker Tilly, heeft een mooi voorbeeld: “Bij Baker Tilly in Goes hebben we drie medewerkers uit Zuid-Afrika aangenomen. Ze hebben een hoog opleidingsniveau en konden snel de vertaalslag naar Nederland maken. Voor ons is arbeidsmigratie dus echt een oplossing voor een groot probleem en dat geldt voor meer bedrijven, bijvoorbeeld in de techniek.”

Netcongestie

We houden deze positieve noot vast door naar de tweede helft van 2023 te kijken. Toen trok de Zeeuwse economie gelukkig weer aardig aan. Volgens Albert Meiresonne van ontwikkelingsmaatschappij Impuls Zeeland is dit typerend voor Zeeland: “Zeeland kent over het algemeen minder hoge pieken en diepe dalen dan andere regio’s. We zijn vrij bestendig. Maar wat ons in 2023 wel hard raakte, is netcongestie. Veel bedrijven vragen zich af of ze voor verduurzaming en uitbreiding nu buiten Zeeland moeten gaan kijken. Als de situatie zo blijft, kan dat echt gebeuren.”

Politieke instabiliteit

Alsof de krapte op de arbeidsmarkt in combinatie met de uitdagingen van netcongestie nog niet genoeg waren, deed de politiek er in 2023 nog een schepje bovenop, zo brengt Roeland Verbeet van Claassen, Moolenbeek & Partners ter sprake. “Er heerste een gevoel van onbetrouwbaarheid van de overheid. Dit zorgt ervoor dat ondernemers zich zorgen maken over investeringen voor de toekomst.”

Veel bedrijfsovernames in mkb

Toch waren er gelukkig nog genoeg bedrijven die wel durfden te investeren. Dat zag ook Perry Boogaard, eigenaar van De Zeeuwse Zaken. “In mijn vakgebied, van bedrijfsovernames, zag je met name in de tweede helft van het jaar veel dynamiek. Er was veel kapitaal beschikbaar, wat zorgde voor een positieve ontwikkeling in bedrijfsovernames in het mkb.”

In vergelijking

Hoe verhouden de ontwikkelingen in Zeeland zich eigenlijk tot die in de regio’s West-Brabant en Zuid-Holland? “In Zeeland zijn we te bescheiden”, vindt René Ruisaard van CapsNobel. “Ons lukt het bijvoorbeeld minder goed om subsidies binnen te halen en onze ontwikkelingsmaatschappij heeft minder budget.” Een tweede nadeel, zo ziet Jim Goedhart, is dat we minder grote kernen hebben. “In Zeeland zit alles meer verspreid. Andere regio’s hebben grotere kernen waardoor ze dingen makkelijker kunnen clusteren.”

Positief geluid

“Tjonge, het mag ook wel wat positiever”, vindt Elly Hilgers van Stichting ZIGZAG. “Ik zie juist een mooi Zeeland met enorm veel innovatie. We mogen trots zijn op de initiatieven die hier plaatsvinden en op de stabiele familiebedrijven die onze regio rijk is. Ik maak me dan ook niet zo ongerust over de Zeeuwse economie.”

Familiebedrijven

“Maar dan moeten die familiebedrijven hier wel blijven”, brengt Pieter Poortvliet van Crossminds ter sprake. “Je ziet vaak dat familiebedrijven niet overgedragen worden aan de volgende generatie en in handen komen van organisaties buiten de regio. Na enkele jaren verdwijnt het bedrijf dan voorgoed uit Zeeland. En dit terwijl er vaak mogelijkheden zijn om het familiebedrijf wél aan de kinderen over te dragen. Een pilot van Impuls Zeeland leverde het bewijs: met een goede begeleiding kunnen drempels worden weggenomen voor een overdracht binnen de familie.”

Kerncentrales

Via in huis houden wat je hebt, werd de blik vervolgens gericht op de mogelijke uitbreiding van het aantal kerncentrales in Zeeland. Arjen van de Velde: “Het bouwen van een kerncentrale is een internationale aangelegenheid. De kansen voor Zeeland liggen met name in de spin off, waaronder de toelevering van personeel. Daar is echter wel huisvesting voor nodig. Daarvoor moeten we dus hard aan de bel gaan trekken in Den Haag.”

Andere troeven

Behalve de bouw van kerncentrales, heeft Zeeland nog meer troeven op zak. “Water”, benoemt Verena Jongepier van Ecommit, een bedrijf dat Zeeuwse bedrijven via CO₂-certificaten helpt hun CO₂-uitstoot te compenseren. “Zeeland is een provincie met bijzonder veel stromend water en ruimte. Dat biedt kansen.”

Armando Hermes is het hier roerend mee eens. “Kijk maar naar The Kingfish Company. Ze kweken vis op land met water uit de Oosterschelde, echt super innovatief en duurzaam. Deze organisatie met internationale investeerders heeft heel bewust voor vestiging in Zeeland gekozen. Dit moeten we als regio veel meer laten zien.” “In hun begintijd, 2016, deden we dat ook”, bevestigt Albert Meiresonne. “In de branche van landbased aquaculture staat Zeeland echt goed op de kaart.”

Samenwerking

Met innovaties, maar zeker ook met samenwerking valt er nog veel te winnen voor Zeeland, zo ziet Perry Boogaard. “Als Zeeuwse bedrijven meer gaan samenwerken met collega’s en ketenpartners, kunnen ze veel meer bereiken.” René Ruisaard heeft daar een mooi voorbeeld van. “Ik ben betrokken bij FoodDelta Zeeland. Hierin werkt de triple helix van bedrijven, overheid en onderwijsinstellingen succesvol samen aan innovaties.”

Nu we toch in de ‘volop kansen-modus’ zitten, draagt Armando Hermes het Integraal Zorgakkoord (IZA) nog aan. “Zeeland is de eerste provincie met een plan waarvoor geld vanuit het IZA is toegezegd en krijgt ruim 83 miljoen voor zorginnovatie. Dit brengt de zorgtransformatie in Zeeland in een versnelling.”

Booming business

Zijn er op dit moment branches die hun kansen in Zeeland weten te pakken? “ICT en Infra”, ziet Kees Murre van Joosse accountants. “Die springen er wat mij betreft in positieve zin bovenuit.” “E-commerce ook”, vult Pieter Poortvliet aan. “Daarin staan we als regio echt vooraan, mede dankzij de goede ICT en logistieke voorzieningen.” “De markt voor alternatieve eiwitten is ook booming business”, aldus Albert Meiresonne. “Zeeland heeft hierin veel potentie.”

“Los van branches zijn er altijd wel kansen voor goed ondernemerschap”, vindt Marloes de Haze. “Zeker voor innovatieve initiatieven”, vult Verena Jongepier aan. “Met innovatie kun je in allerlei branches veel bereiken.” “En kijk ook eens naar sectoren die we nog niet in huis hebben, maar die elders nog niet populair zijn”, draagt Roeland Verbeet aan. “Misschien zit daar iets tussen wat heel goed bij ons kan passen.”

2024

Met enerzijds de uitdagingen van de arbeidsmarkt, netcongestie en politieke onzekerheid en anderzijds de vele genoemde kansen, zijn de verwachtingen voor 2024 voorzichtig positief. “Zolang ondernemers kansen blijven pakken en zuinig blijven op hun werknemers, komt het goed”, aldus Elly Hilgers. “Zeeland is stabiel, gaat stug door en laat zich niet gek maken door alles wat er gebeurt”, stelt Jim. “Ik verwacht dat bedrijven weer gaan investeren”, gaat Kees Murre verder. “Er is nu al zo lang zoveel slecht nieuws in de wereld, dat mensen gaan beseffen ‘je kunt er niks aan veranderen, we moeten door’. Ik zie dat in mijn klantenkring al gebeuren. Hopelijk gebeurt het op grote schaal ook.” “Ik denk het wel”, besluit Verena. “De ondernemers die ik spreek, zien het jaar positief tegemoet en ik ook.” Volgend jaar, tijdens het volgende Executive diner, blikken we weer terug om te zien wat er van uitgekomen is.